12 F.R.L –

 

12 F.R.L –

                   DRDO नी स्थापन केलेलल्या ह्या संस्थेमधे प्राणी, वनस्पती, भाज्या, आणि अनेक पिकांवर अनेक प्रयोग केले जात. अती थंड कोरड्या प्रदेशात त्यांच्यावर होणारे परिणाम आणि तिथल्या स्थानिक जातींनी हवामानाशी जमवून घेतांना त्यांच्यात काय काय आणि कसे कसे बदल घडले आहेत ह्या सर्वांचा अभ्यास तिथे केला जाई. अजुनही ही संस्था लेमधे अस्तित्वात आहे पण DIHR (Defence Institute  of High Altitude Research) ह्या नावाने. दिल्ली किंवा उत्तर भारतात अनेक पिकांवर प्रयोग करून नवनवीन जाती निर्माण केल्या जातात. पण तिथल्या अति तीव्र उन्हाळ्यात ही पिकं घेता येत नाही अशावेळी म्हणजे मे, जून ,जुलै मधे लेचं हवामान पिकांसाठी अतिशय अनुकूल असतं. अशा वेळी प्रयोगाचा दुसरा हप्ता लेमधे घेता येतो. परिणामी एका प्रजातीच्या निर्मितीला जर चार वर्ष लागणार असतील तर ती जात लेमधे उत्पन्न घेण्यानी दोनच वर्षात तयार होऊ शकते. त्याच प्रमाणे इथे काढलेल्या उत्पन्नामुळे इथल्या आर्मिला काही प्रमाणात ताज्या भाज्या, दूध, आणि मांसही मिळु शकतं. इथे गाई, घोडे, ह्यांचीही पैदास केली जाते. त्याच बरोबर पोल्ट्री आणि पोल्ट्रीला पर्यायी पक्षांचीही पैदास केली जाई. आर्मी रेशनमधुन प्रत्येक कुटुंबाला रोज ठराविक अर्धा-एक लिटर ताजं दूध मिळे. बाकी मिल्कपावडर असेच. गाय व्यायली की तिच्या चिकाचं काय करायचं हे मात्र इथल्या कुकना माहित नसे. “वहिनी खरवस बनवता येतो”? एक दिवस कॅप्टन मुकुंदचा फोन आला. “हो येतो की ”! – मी ( माझ्या या प्रत्येक होकारामागे माझ्या पाककौशल्यापेक्षा माझ्याकडे असलंलं कमलाबाई ओगल्यांचं `रुचिरा' मला धाडसी निर्णय घ्यायला सबळ पाठिंबा देत होतं.) “ मग पाठवून देतो. आजच गाय व्यायली आहे.”  आणि बाटलीभर घट्ट चिकाच्या दूधाचा खास काश्मिरी केशर आणि केरळी वेलदोडे घालून परातभर खरवस तयार झाला. डाऊनला दुर्मिळ असलेली ही स्विटडिश वारंवार होऊ लागली. आणि खरवस = पार्टी हे समिकरणही ठरून गेलं. कॅप्टन मुकुंदकडून बोलता बोलता कितीतरी नवी माहिती मिळे. युद्धकथांइतकीच ही माहितीही आश्चर्यकारक असे. - - - घोडा फार  बुजरा प्राणी असतो. नेहमी मालकासोबत कितीही सहजतेनी वावरत असला तरी घोड्याची मादी पिलाला साधारणपणे फक्त रात्रीच जन्म देते. कोणी जवळपास असेल तरी मादी पिल्लाला जन्म देत नाही.  - -  लडाख सारख्या अती उंच ठिकाणी प्राणवायूची कमतरता भरून काढण्यासाठी याकसारख्या प्राण्यांची फुप्फुस आणि पर्यायाने छातीचा भाग डाऊनच्या गाईंपेक्षा जास्त रुंद असतो. इत्यादि- - -इत्यादि.

                     आपण मुलांची नावं कुठल्याना कुठल्या देवाची का ठेवतो हे रहस्य मला लडाखला येऊनच जाणवायला लागलं. लेसारख्या ठिकाणी गाईंची चांगली काळजी घेऊन आम्हालाही दूध पुरवणारा डॉ. मुकुंद असो किंवा आमच्या अचानक आलेल्या पाहुण्यांची सोय करणारा कर्नल बाळकृष्ण असो अथवा गुमरी सारख्या ठिकाणी साबुदाण्याची खिचडी बनवून आमची वाट पहाणारा मेजर गणेश असो किंवा आम्हाला विमानातून सुखरूप नेणारा विंगकांडर हरिहरन असो! देवासारखे सारे मदत करत गेले आणि आम्ही तरून गेलो. एकनाथांच्या घरी पाणी भरणारा श्रीखंड्या  किंवा जनीला दळू लागणारा विठोबा ह्यांच्यामधील देवत्व त्या संतांना त्याक्षणीच समजून आलं. मला मात्र ते समजे समजे पर्यंत इतका उशीर झाला की तो पर्यंत सव्वाशेकोटी जनसंख्येत ही देवमाणसं कधीच सामावून गेली. आणि पुढे पुढे धावण्याच्या शर्यतीत त्यांना शोधून काढण्याचा रस्ताही हरवून गेला. कित्येकांची नावंही विसरायला झाली.- - -असो!

                      बघता बघता  आमचा परिवारही बाळसेदार होत गेला. आणि सगळे येणार म्हटल्यावर घर पुरेनासं होऊन घराबाहेर तंबू टाकायची वेळ येत गेली. हे तंबूही ब र्‍याच वेळा पांढरे शुभ्र असत. एकदा न राहून मी घरात दोर्जेला विचारलं आणि त्यानी सांगितलं – “मेमसाब ये वो टेंट नहीं है। पहले यहाँ सामान एअरड्रॉप किया जाता था । लडाखमें ऐसे बहोत सारे पॅरॅशूट्स ही टेंट जैसे इस्तेमाल होते हैं।”   टेंटमधे बसून बुखारीवर हात शेकता शेकता अंगावर शहारे आणणारे सियाचनचे अनुभव सांगता सांगता कोणी म्हणायचं “व्वा! पावभाजी! क्लास!!” “वहिनी मी अजून थालीपीठ घेणार हं!” “अहो तिकडे सियाचनला इतकं खायला असायचं पण त्या अल्टिट्यूडला भूकच नाही लागत.”  “इतक्या Cadbaries आणि five stars मिळायची पण आम्ही ती आमच्या बर्फाच्या घरांना - - इग्लूंना बाहेरून डेकोरेट करायला लावून ठेवायचो.” “आमच्या इग्लूच्या पायर्‍या five stars®³çç बनवल्या होत्या आम्ही!” अजुन कोणी सांगे. “अरेव्वा! काका म्हणजे तिथे तर तुमचा चॉकलेटचाच बंगला होता की” कणाद हरखून विचारायचा. पण चॉकलेटच्या बंगल्यात राहण्यासाठी काय दिव्य करायला लागतं ते इतरांना कसं कळणार? कोणीही असो  सियाचनचं नाव आलं की एक नाव मात्र आवर्जून घेत - - - बाणासिंग! किंबहुना सियाचन आणि बाणासिंग यांचं अतूट नातच होतं म्हणाना! आम्ही लेला गेलो त्याआधी दीडदोन वर्षं आधी घडलेली ही सत्य घटना ज्याच्या त्याच्या मुखातून ऐकायला मिळे.

-------------------------

नाते लडाखशी (अरुंधती प्रवीण दीक्षित)  अनुक्रमणिका