18 परत शाळा
18
परत शाळा
थंडीची सुट्टी
संपली. डाऊनहून परत येऊनसुद्धा आम्हाला आठवडा लोटला होता. मार्चची 1 तारीख असूनही पांढर्‍या
रंगाची दुलई कायम होती. डाऊनहून आल्यामुळे मनात साठलेल्या रंगीत जगाच्या पार्श्वभूमीवर
इथला निसर्ग जास्तच पांढरा आणि उठावदार वाटत होता. त्या पांढर्‍या रंगाच्या सोबत असलेल्या
अदृश्य गमती-जमतींची ही चांगलीच ओळख झाली होती.
आज
शाळा सुरू होणार होती. परत बर्फावरून कुर्रम कुर्रुम करत शाळेच्या वाटेवरचे गालांच्या
गुलाबाचे ताटवे भेटणार होते. एवढ्या बर्फातही रस्त्याच्या कडेने वाहणारा झरा गोठला
नव्हता. ‘गाता गळा आणि वाहता झरा’ अशी एक नवीन म्हण सुचली. चढ चढून धापा टाकत शाळेच्या
पायथ्यापर्यंत आले आणि समोर एक हिरवं स्वप्नच फुलल्या सारखं वाटलं. एक दहा पंधरा फूट
उंचीचं छोट्या छोट्या पानांचं हिरवं हिरवं गार झाड शाळेच्या पटांगणाच्या मध्यात डोलत
होत. कसं शक्य आहे? छे छे - - - झाड पहायच्या ओढीने सारी मुलं आणि मीही धापा टाकायचंही विसरून
धावतच झाडापर्यंत पोचलो. बघतो तर काय नेहमी शाळेला भेट देणार्‍या एका जर्मन N.G.O. ने ते झाड शाळेला भेट दिलं होतं. त्यांनी शाळेतील अनेक मुलं दत्तक
घेऊन त्यांच्या शिक्षणाची जबाबदारी उचलली होती. आत्ताच्या थंडीत खरखुरं वृक्षारोपण
शक्य नसल्याने हे प्लॅस्टकचं झाड घेऊन ते आले होते. आज मुंबई च्या क्रॉफर्ड मार्केटमधे
किंवा पुण्यामुंबईत गल्लीबोळात अशी सुंदर खोटी
झाडं दिसतील पण पंचवीस तीस वर्षांपूर्वी एवढं मोट्ठं खोटं झाड आणि तेही लेमधे पाहून
आमचे डोळे विस्फारले गेले होते.
इथे जवळ
जवळ पंधरा डिसेंबर ते पाच मार्च अशी मोठी सुट्टी
असे. शिवाय छोट्याशा वसंतऋतुत मुलांना आपापल्या शेतांवर कामासाठी थांबावे लागे. तेंव्हाही
15-20 दिवसांची सुट्टी असे. तर एखाद्यावेळेस अचानक बर्फ आणि वाईट हवामान होई. एकंदर
शिकविण्याचा काळ खूपच कमी होऊन जाई. वर्गात गेल्या गेल्या मोठ्या सुट्टी नंतर गाडी
कशी अभ्यासाच्या रुळावर आणायची ह्याचं चिंतन करीत, मी पुस्तक उघडून आज काय शिकवायचं
आहे ह्याचा आढावा घेत होते. “मॅडमले!” नुसतीच
खुसखुस चालू होती. “काय!”- पुस्तकात डोळे लावून
मी. मग थोडंसं धाडस दाखवून प्रश्न आला “तुम्ही
कुठे गेला होता?”“ मुंबैला” – मी. मला अभ्यास सुरू करायचा होता. वेळ वाया घालवणं परवडणारं नव्हतं.
“तिथे समुद्र आहे ना?” “हो!” मी पुस्तक चाळत
होते. “केवढा मोठ्ठा?” क्षितिजापर्यंत! धडा सुरू करायच्या तयारीत मी एका शब्दात प्रश्न
तटवत होते. “म्हणजे केवढा मोठ्ठा?” मी ही चमकले. डोळ्यापुढचं पुस्तक खाली आलं. खरचं
इथे ऊंच ऊंच पर्वतांमधे क्षितिज कसं समजाऊन सांगावं?- - - “म्हणजे इथे जेवढ्या मोठ्या
जागेवर हिमालय पसरला आहे ना तेवढं मोठ्ठ पाणी पसरलेलं असतं! हिमालय जेवढा उंच तेवढच
हे पाणी खोल असतं. पॅसिफिक - -प्रशांत समुद्र तर काही ठिकाणी एवढा खोल आहे की तुमचं
एव्हरेस्टही त्यात बुडून जाईल.” सगळे चेहेरे
एकदम विचारात गढले. “एवढं पाणी! मग घरात नाही येत?” मी पुस्तक बंद केलं. समोरच्या आश्चर्याने
लुकलुकणाऱया डोळ्यांना समुद्र समजाऊन सांगणं आवश्यक होतं. समुद्रालासुद्धा किनार्‍याची
मर्यादा असते. त्यांना भरती ओहोटी समजावून सांगायचा माझा प्रयत्न! शेवटी दुसर्‍या दिवशी
घरून डिस्नेचा एनसायक्लोपिडिया घेऊन गेले. पण समुद्राचं पाणी खारट का असतं आणि त्यातील
माशांना ते खारट पाणी सतत तोंडातून आत घेतांना कसं वाटत असेल? ते खारटच पाणी कसं पीत
असतील? त्यांना खारट पाणी पिऊन उलटी नसेल का येत? असे एरवी न पडलेले प्रश्न त्यांच्यासारखे
मलाही पडू लागले.
कुठल्याशा
चेटकिणीनी दिलेल्या शापाने, झोपलेल्या एका सुंदरशा राजकन्येसारखा इथला निसर्ग किती
काळ झोपी गेला होता न कळे. एरवी सोपं वाटणारं वनस्पतिशास्त्र आणि प्राणीशास्त्र मुलांना
शिकवतांना आपल्याला सहज वाटणारे बेडुक, साप, नाकतोडे एकदल, द्विदल
हे शब्द तेवढे सोपे नाहीत हेही लक्षात आलं. मग झुरळं आणि बेडकांचं डिसेक्शन त्यांच्याकडून
करून घेणं अथवा दाखवणंही अशक्यप्रायच गोष्ट होती. माझ्याकडे असलेला भरपूर चित्रांचा
मुलांसाठीचा डिस्नेचा एन्सायक्लोपिडिया हा माझा एकमेव आधार होता. मुलंही त्याच्यातील
चित्र पहायला इतकी उत्सुक असत की कुतूहलापोटीच त्यातील माहिती वाचून मधल्या सुट्टीत
आपल्या अनेक मित्र-मैत्रिणींना सांगत.
“हां आता सांगा
तुम्ही सुट्टीचा अभ्यास केला का?” – मी. उत्साहाने सगळ्यांचे हात दप्तरात गेले. प्रत्येकाने चित्र काढलं
होतं. टेबलावर चित्रांचा ढिगच तयार झाला. एकेक
चित्र मी बघत होते- - खूपच सुंदर! - -खरं तर इथल्या लोकांच्या बोटातच - - का - - जिन्समधेच चित्रकला असावी. पण हे काय! एकाही
चित्रात हिरवा रंग नावालाही नव्हता. काळ्या पांढर्‍या चित्रांकडे मी हरवल्यासारखी बघत
बसले. आत्तापर्यंत डाउनच्या मुलांनी झाडं पानं फुलं काढता काढता हिरव्या, लाल, पिवळ्या रंगाच्या कलर
ट्यूब्स कधीच संपून गेल्या असत्या. इथे त्याच्याविनाच ही चित्र पूर्ण होत होती. माझं
आणि त्यांचं जगच वेगळं होतं. रोजच असे कितीतरी किस्से घडत होते.
इथला अल्पजीवी
वसंत सुरू झाला की मुलांनाही पिकनिकचे वेध लागायचे. मुलांच्या पिकनिकबरोबर आम्हालाही
आमंत्रण असे. एखादा सुंदर झरा पाहून पिकनिकचं स्थळ ठरवलं जाई. पिकनिक पहिली ते दहावी
सार्‍या शाळेचीच असे. 8-10 बसेस भरून जात. त्यात पहिली ते पाचवी च्या विद्यार्थ्यांची
जबाबदारी ही मोठ्या वर्गातल्या मुलांनी घेणं हा अलिखित नियमच होता. सकाळी सांगितल्याप्रमाणे
सात वाजता मी शाळेत पोचले. पहाते तर काय, एका दिवसाच्या सहलीसाठी मुलं मोठ्या मोठ्या
बॅगा घेऊन हजर होती. प्रत्येक ग्रुपच्या बरोबर स्टोव्ह आणि स्टोव्ह पेटवायला बाटलीत
केरोसीन पासून ते टेंटपर्यंत सर्व सामान होतं. आम्ही पिकनिकच्या ठिकाणी पोचताच मुलांनी
झर्‍याच्या बाजूला असलेल्या विस्तीर्ण खुरट्या हिरवळीवर भराभर तंबू टाकायला सुरवात
केली. बहुतेक लहान मुलांनी आपल्या ‘बर्थडे सुट’ मधेच झर्‍यामधे उड्या मारल्या. बॅगा भरभरून आणलेले नवीन नवीन सुंदर सुंदर कपडे
मुली तासातासाने तंबूत जाऊन बदलून येत होत्या. त्याच बरोबर प्रत्येक तंबूतून निरनिराळे
पदार्थ शिजल्याचे वासही येत होते. पहिलीतल्या मुला-मुलींनाही स्वयंपाक येणं गृहीत होतं.
तेही स्टोव्ह पेटवून किमान मॅगी नूडल्स तरी बनवत होते. शिक्षकांनी त्यांच्यासाठी स्वतंत्र
तंबू टाकला होता. आम्ही डाऊनच्या टिचर मात्र मुलांची गम्मत बघत सगळीकडे हिंडत होतो.
प्रत्येक तंबूत डोकावून त्यांची लगबग बघत होतो.
पोहणार्‍या मुलांना शिक्षक रागवत नव्हते किंवा कोणी बुडेल, वाहून जाईल अशी कोणाला काळजीही
नव्हती. निसर्गाच्या मांडीवर वाढलेली ही बाळं, निसर्गाचं बाळकडू पिऊन त्याच्याबरोबर
खेळायला प्रसंगी त्याच्याबरोबर दोन हात करायलाही तयार होती. त्यांचं सकाळपासून पाण्यात
डुंबणं पाहून आम्ही डाऊनच्या सर्वजणी पाण्यात पाय बुचकळून तर येऊ म्हणून गेलो. पण पाणी
एवढं गार होतं की आमच्या पायातून कळा यायला लागून पाच मिनिटातच पाय निळे काळे पडले.
शेवटी तासभर उन्हात पाय शेकत बसायची वेळ आली. ही मुलं मात्र अशा बर्फाच्या गारेगार
पाण्यात दिवसभर सूर मारत होती, कोलांट्या उड्या घेत होती, पोहत होती.
--------------------------
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Comments
Post a Comment